Actie FNV voor loonsverhoging ziekenhuizen. (Foto: FNV)
De Glazen koets. (Foto: Henk Jan van der Klis/Flickr/cc/by-nc-nd)
Wil van der Klift
"Dat is leukere tv, minder voorgekauwd en spontaner", vindt Oud D66-leider Alexander Pechtold over de interrupties tijdens de Algemene beschouwingen in de Tweede Kamer". (Quote van de dag, NRC 19-09-2019). Pechtold kan het weten die heeft een lange ervaring met en in zulk volkstoneel. Spel, vorm en uiterlijk vertoon zijn de ingrediënten van wat in Nederland politiek heet. Niet de echte wereld staat centraal maar de wondere wereld van Alice.
In het land van Alice gaat het om mooi zijn en begeerlijk te worden gevonden. Tegenstellingen doen er ook niet zo toe. Het kan immers verkeren? De marktwerking ten stelligste verdedigen op het ene moment en diezelfde marktwerking weer - in woorden - ter discussie stellen: in een wondere wereld kan het allemaal, als het spel maar kan worden gespeeld.
Zoals voor elke echte of gespeelde werkelijkheid zijn er natuurlijk wel regels en motieven. Maar doorslaggevend is de vraag of de zalen vol blijven. Voor lege zalen spelen is niet de bedoeling. Er moeten wel kijkers blijven komen, desnoods zonder voor de voorstelling entreegeld te hoeven betalen. Als je mee wil doen wordt je zelfs met een Gouden Koets opgehaald.
Al geruime tijd staat een vanzelfsprekende deelname echter ter discussie. Er is zoveel aanbod aan theater dat de eventuele deelnemers erover struikelen. Nieuwe uitdagingen doen zich dan voor: elk theater huurt de beste reclamemakers in en probeert te exelleren ten koste van de anderen. Maar er vinden ook, meestal achter gesloten deuren, talloze fusiebesprekingen plaats en er worden coalities gesloten.
Maar zoals steeds wordt de werkelijkheid vooral bepaald door de harde feiten. De afname van de belangstelling hangt niet alleen af van het getoonde spel maar ook van de boodschap. En daar hapert het. Het aanbod is zo vergelijkbaar en staat zover van de ervaringen van mensen af dat de vraag naar verandering hand over hand toeneemt. Leugens en bedrog kunnen een tijdje verdoven, maar als niemand de entreekaartjes meer kan betalen blijven de zalen toch leeg.
Dat is wat we op dit moment meemaken. Op tal van terreinen blijkt dat de met veel gejuich binnengehaalde toneelspelers en hun boodschappen niet meer serieus worden genomen. Privatisering, doorgeschoten marktwerking, verheerlijking van het ondernemerschap, acceptatie van de groeiende tweedeling in de maatschappij, het blijken inmiddels versleten drijfveren. De wondere onderaardse wereld van Alice begint tegen te staan, het gaat steeds meer stinken. Er is behoefte aan frisse lucht. Zelfs Piketty komt nader tot Marx in zijn nieuwste boek.
Maar ook in die bovenaardse werkelijkheid zijn er wetten. Pogingen om het kapitalisme op te kalefateren blijken niet te werken. Er worden op wonderbaarlijke wijze steeds meer soorten kapitalisme bedacht, die dan zouden kunnen worden opgelapt, afgestoft en ons uit het aardse tranendal zouden kunnen verlossen. Probleem voor de politieke rommelaars is dat dit denken failliet is. Er zit mondiaal de klad in. Alle mooie plannen worden onuitvoerbaar omdat ze niet worden gedragen door gezonde opvattingen en voldoende middelen om de plannen uit te voeren. Dus moeten ze weer wat anders bedenken om de boel te kunnen verkopen.
Wat blijft zijn hoop en illusies. Zolang het privébezit van productiemiddelen en grond blijven bestaan zullen de middeninkomens en -groepen verder worden uitgekleed, zal de proletarisering toenemen en zal het verzet tegen het huidige maatschappelijke systeem blijven groeien. Daar helpen ook geen strooigoed en tijdelijke verbeteringen tegen. Zeker als de meeste mensen begrijpen dat de komende landelijke verkiezingen er weer aankomen en alles wat wordt beweerd eigenlijk al campagnepraat is.
Dus, op naar een andere maatschappij waarin niet de belangen van de financiële machthebbers centraal staan maar de groeiende behoeften in de gezondheidszorg, in het onderwijs en waar niet huisvesting wordt gezien als winstobject maar als mensenrecht. Die andere maatschappij zou wel eens een socialistische moeten zijn. Een maatschappij die niet gebaseerd is op privé-eigendom van productiemiddelen en grond, met de daarbij behorende uitbuiting, maar waar de behoeften van de mensen centraal staan en waar aan de vervulling ervan planmatig en collectief kan worden gewerkt. Zonder dat uiteraard normale privébezittingen in het geding zijn. Privébezit als zodanig hoeft niet de wereld uit, maar bezit waarmee de ene mens de andere kan uitbuiten wél.
Het gaat er niet om dat de heersende klasse van bankiers en het grootbedrijf zich de kritiek ter harte neemt om zichzelf overeind te houden. Het maatschappelijk systeem zelf moet worden vervangen, inclusief alle luisterende oren.