Niek Stam (Foto: Manifest)
Tweede Maasvlakte (Foto: FaceMePLS/Flickr/cc/by)
Interview door Wil van der Klift en Maarten Muis
Manifest sprak 31 mei jl. met Niek Stam van FNV Havens. In de vorige krant stonden we uitgebreid stil bij het opbouwen van vakbondsmacht in de havens en de situatie in de FNV. In dit deel geeft Niek, namens het kader in de havens, zijn bijdrage aan het debat hoe als vakbeweging te reageren op robotisering. In reactie op de bijna volautomatische Tweede Maasvlakte is FNV Havens al jaren bezig een gedegen analyse te maken over wat robotisering betekent voor de belangen van de havenarbeiders. Maar het is meer dan alleen een vraagstuk van de havensector. Het is van algemeen belang: hoe om te gaan met technologische verandering? Het is een politiek en bovenal sociaal vraagstuk waarbij keuzes gemaakt moeten worden tussen verschillende belangen. Niek Stam laat zien welke belangen er spelen. De recente havenhack laat intussen nog een ander groot gevaar zien, dat van doorgeslagen automatisering.
De havensector is de enige sector in de FNV die op dit moment ook een internationale visie heeft. We worden daartoe gedwongen omdat transport is bedoeld om handel te drijven. We hebben als havenwerkers altijd te maken met ontwikkelingen in het buitenland. Denk aan de uitdaging die we aangingen om jaren geleden voor een Port Package te strijden in de door de werkgevers aangejaagde concurrentie met Antwerpen en Hamburg. Wij slagen erin daarbij elkaar niet naar het leven te staan maar samen te werken. Daar besteden we veel tijd aan. We maken steeds analyses om te kunnen voorspellen waar werkgevers (zowel terminaloperators als rederijen) mee aankomen in de nabije toekomst. Door hier antwoorden op te vinden kunnen wij het hun zo moeilijk mogelijk maken om de werknemers te laten opdraaien voor de kosten van automatisering en robotisering. Zo werken we nu het vraagstuk van robotisering nader uit.
Ik ben me gaan bemoeien met het SER-advies over robotisering. Het proces richting dat advies hebben we vanuit FNV Havens stopgezet. De beleidsmedewerkers die nu vanuit FNV dat agendapunt beheren zijn vooral bezig hun eigen hobby te verkondigen. Die zijn niet bezig met belangenbehartiging van hun leden.
Het debat over robotisering voert helemaal niet terug naar de belangen en positie van de werknemers, maar blijft vooral onderdeel van het zogenaamd overlegklimaat ofwel de polder en de daarbij behorende ongebreidelde zucht naar concurrentievoordelen. Zo werd voorgesteld dat werkgevers met een digitale achterstand een pot geld moesten krijgen van 600 miljoen euro. Die overigens nergens op is gebaseerd. Dan kunnen wij ook zeggen dat wij jaarlijks 3,2 miljard nodig hebben om werknemers te helpen die achterstand oplopen door die robotisering. Geld dat er niet meer is om het gezin eten te geven en kinderen naar school te laten gaan. Als je die 600 miljoen kan opschrijven in een SER-akkoord, dan kan je die 3,2 miljard ook opschrijven. De keuze is namelijk nergens op gebaseerd.
Wij moeten blijven wijzen op de gevolgen van automatisering voor onze welvaartsstaat. Hoe we het een en ander in balans houden. De Staat der Nederlanden heeft geld nodig om de welvaartsstaat in stand te houden. Er zijn drie belangrijke inkomstenbronnen voor de staat: 1) aardgasbaten uit het noorden van het land (daar stoppen ze mee want de boel zakt in elkaar daar); 2) werknemersbelastingen; 3) werkgeversbelastingen. We constateren dat de werknemersbelastingen de laatste jaren zijn verhoogd en de werkgeversbelastingen zijn verlaagd. Steeds meer multinationals komen hierheen, ook de Arabische en Chinese. Ze komen allemaal hierheen omdat Nederland een gunstig belastingklimaat heeft.
Wij, werknemers betalen de bruggen, de wegen, internetstructuur, enzovoort. Dat betalen wij allemaal met onze belastingcenten. De werkgevers en multinationals maken er gebruik van. Vervolgens worden er winsten gemaakt die niet ten bate van de werknemers zijn. Toch wil de politiek regelen om steeds minder vennootschapsbelasting te laten betalen.
Met de winst die werkgevers en multinationals maken gaan ze steeds verdere robotisering invoeren, voor nog hogere winsten. De investeringen daarvoor laten ze het liefst aan BV Nederland over, zie de pot van 600 miljoen en de Tweede Maasvlakte. Werkgevers en multinationals maken wel gebruik van onze bruggen en wegen, maar we mogen er niets voor terugvragen. Dat gaat natuurlijk een keer fout. Niet alleen economisch, ook ideologisch.
We hadden een collectiviteitsgedachte in Nederland. Op een gegeven moment werd een bepaalde stroming dominant. Die stelde dat je individueel veel beter af bent. Deze gedachte wordt, naast VVD en CDA, ook gedragen door D66 en de rechtse kant van de PvdA. Noem het hele zooitje maar op. Er kwamen steeds meer stemmen op die zeiden: waarom zou je zorgverzekering betalen voor zwangerschapsproducten, terwijl je helemaal niet van plan bent kinderen te nemen. Dat kon, hup, wel uit het verzekeringspakket. Maar pa vergeet even helemaal dat dochter misschien later wel kinderen wil krijgen. Zo gaat het van kwaad naar erger. Van collectiviteitsgedachte naar individualisering.
We hebben net de Tweede Kamerverkiezingen achter de rug. Ik ben over de hele wereld op televisie geweest, want de werknemers in de haven zouden gevoelig zijn voor het populisme. Mijn antwoord is altijd: onze havenwerkers zijn geen racisten, er is helemaal niet meer op de PVV gestemd dan in de rest van Nederland. Punt is dat er nog nooit zoveel onzekerheid is geweest sinds de Tweede Wereldoorlog als nu.
Elke dag staat er in de krant of een weekblad een artikel over robotisering en de gevolgen ervan. De FNV als geheel is er veel te weinig van doordrongen. Ik ben al anderhalf jaar bezig in de havens met robotisering. We hebben een film gemaakt over robotisering. Die staat op de website van FNV Havens. Boodschap van de film is dat robotisering het algemeen nut moet dienen. We laten iemand zien die in een operatiekamer een precisie chirurgische ingreep van de dokter met behulp van een robot krijgt. Kijk: daar hebben we allemaal wat aan. Maar zelfrijdende vrachtwagens, daar worden we toch helemaal niet wijzer van? De haven van Rotterdam als geheel wordt ook helemaal niet beter van die 800 banen die we kwijt zijn daardoor. Maar we betalen wel mee aan deze ontwikkeling. Zonder onze belastingcenten was de Tweede Maasvlakte er nooit geweest. Daar moeten we het met elkaar dus over hebben. Wat doen we met onze belastingcenten?
Het debat moet scherper gevoerd worden. In wiens belang is de ontwikkeling rond robotisering? Met het debat over de flex-AOW zaten we in Den Haag in een veel te grote zaal met te weinig mensen. Ik was ook nog de jongste,terwijl ik 54 ben, de rest zat tussen dood en schijndood. Ik kwam daar in debat met PvdA-staatssecretaris Jetta Klijnsma. Zij zei mij: "Meneer Stam, we moeten keuzes maken want het moet wel betaalbaar blijven". Maar het is een kwestie van keuzes maken. Het argument om de AOW uit te kleden is steeds dat er eerst vier werkenden op één AOW-er waren en zo meteen is het één AOW-er op tweeënhalf werkenden. Ik voeg daar dan aan toe: Plus anderhalve robot. Laat die ook maar meebetalen. De PvdA-staatssecretaris komt niet verder dan 'tsja' te zeggen.
In Rotterdam hebben we een burgemeester van PvdA-huize, Aboutaleb, die ook staat te juichen bij zelfwerkende kranen, omdat hij werktuigbouwkundige is geweest. Van een VVD-er kan ik het hebben, maar dat een PvdA-er staat te klappen terwijl al die mensen hun baan kwijtraken begrijp ik niet. De robotisering is het summum van de 21ste eeuw in zijn ogen. Dat zo'n twee derde van de stad erdoor op die manier zonder werk zit, wil hij niet zien.
Bij het debat over de flex-AOW zeg ik ook tegen Jetta Klijnsma, waar Han Busker bijstaat: "Jij hebt de keuze gemaakt. Jij bent PvdA-bewindvoerder, onder jouw leiding hebben we 34 Joint Strike Fighters gekocht. Voor 3,2 miljard euro. Vierendertig van die klote vliegtuigen waarin wij niet kunnen vliegen naar onze vakantiebestemming. Om een land te verdedigen dat 200 kilometer breed is en 350 kilometer lang. Met die 3,2 miljard hadden we die AOW nog wat kunnen spekken.
Zoals ik al zei: de mensen zijn nog nooit zo onzeker geweest, en ze kunnen al dit soort keuzes van PvdA-bewindvoerders niet meer volgen. Het punt is dat de vaders en moeders eerder dachten dat het wel goed komt met hun kinderen. Nu zijn we zoveel jaar verder en zien ze dat die kinderen nu van school af zijn. Ze krijgen geen vast dienstverband. Er is geen perspectief op iets beters. Pa en ma die allebei aan het werk waren, dachten dat ze met 65, 66 konden stoppen met werken. Maar dat blijkt elke keer vooruitgeschoven te worden. Men weet niet meer wanneer het is. Hoelang je er nog van kan genieten voordat je dood neervalt is ook onzeker.
Het is een feit dat de zzp-ers nu de snelst groeiende beroepsgroep is. Waarom? Om de concurrentie aan te gaan met mensen die onder een cao in loondienst werken! Die ontwikkeling wordt met mijn belastingcenten gefinancierd. Ik kan er niet bij dat de FNV daarvoor nu een expertisecentrum gaat inrichten, schiet mij maar in een kapotje, het slaat helemaal nergens op.
Zzp'ers hadden we vroeger altijd. Maar dat waren wel de jongens die gewoon 480 euro per dagdeel vingen. Notarissen, advocaten, noem ze allemaal maar op. Daar heb ik geen enkel probleem mee, die konden hun eigen broek ophouden. Maar wat er nu gebeurt, door de politiek met goedkeuring van de vakbeweging, is gewoon mensen aan de onderkant verder uitbuiten. Werkgevers trappen de werkers er gewoon uit. Uit de loondienst én uit de cao. Dan worden, met staatssubsidie, belastinggeld dus, diezelfde mensen lekker gemaakt zzp'er te worden. Als zzp'er heb je zo'n belastingvoordeel, dat de werkgever het tarief ver naar beneden kan schroeven. Anders huren ze gewoon niet in.
Veel werknemers zijn ook lang gehersenspoeld dat werken voor jezelf meer loont. Om een voorbeeld te geven: die vrachtwagenchauffeurs, die me af en toe dood willen rijden als ik de haven stilleg, zagen in de jaren negentig de baas met een auto met spaakvelgen wegrijden en dachten: dat wil ik ook. Zegt die baas: dat kan ik voor je regelen, ga dan voor jezelf rijden, huur je bij mij je vrachtwagen. Kan dat? Kan! Ben je lekker baas over je eigenwerkweek. Zo zijn ze erin gestonken.
Banenverlies door robotisering, automatisering en digitalisering. En dat robots geen belasting en AOW-premie betalen. Daarmee komt de werkzekerheid en de pensioenbasis in gevaar. Daar wordt niet over gesproken in de politiek. De politiek en de media willen dat wij ons drukmaken over hoeveel bootvluchtelingen naar binnenkomen. En dan komt het aan op leiderschap, over de vraag 'to be or not to be'. Als ik in de havens sta, op mijn vergaderingen, dan zeg ik tegen die gasten, ook tijdens de verkiezingen, hoeveel banen zijn we kwijtgeraakt door bootvluchtelingen? In de haven nul. Hoeveel banen zijn we kwijtgeraakt aan werknemers uit het voormalige Oostblok? Ook nul. Want daar hebben we voor geknokt. Hoeveel banen zijn we kwijtgeraakt door robotisering? Duizenden. Dan weet je toch waar je op moet letten.