Rob Sewell
Het Internationaal Monetair Fonds was tot nu toe al herhaaldelijk gedwongen om zijn groeiverwachtingen naar beneden bij te stellen, maar het moet nu zelfs een daling van het mondiale bbp (bruto binnenlands product) in dollartermen aankondigen. Dit is de weerslag van de crisis die de wereld beheerst waarin wij leven.
De economen van het IMF hebben hun woorden regelmatig moeten terugnemen, omdat de wereldeconomie - zogenaamd in haar zevende jaar van 'herstel' - van de ene crisis naar de andere strompelde. De mondiale crash van 2008-9 was een beslissend moment. Hij luidde een langdurige crisis in, die door Lawrence Summers (voormalig Amerikaans minister van Financiën) is omschreven als 'secular stagnation' (eeuwig voortdurende stagnatie).
Marxisten hebben deze ontwikkeling beschreven als een organische crisis van het kapitalistische systeem. De productiekrachten - industrie, techniek en wetenschap - zijn de natiestaat en het privébezit van de productiemiddelen ontgroeid. Het kapitalisme heeft inmiddels zijn grenzen bereikt. Het heeft teveel capaciteit, teveel industrie, teveel technologie op kapitalistische basis. Alles is 'overdaad' vergeleken met de behoeften van de markt. Dit verklaart de huidige crisis. (...)
De Chinese economie, die goed is voor 30 procent van de mondiale groei en 16 procent van de mondiale output, mindert vaart, tegelijk met de zogenoemde opkomende economieën. Alles wordt in gereedheid gebracht voor een nieuwe mondiale crash. De Chinese import en export zijn al een aantal maanden gedaald, terwijl de goederenprijzen zakken als gevolg van een teruglopende vraag. Allemaal kenmerken van een overproductiecrisis, of 'overcapaciteit' zoals de kapitalistische economen dat graag noemen. Als China vertraagt, dan vertraagt ook de wereld. En als dat gebeurt, dan kan dat uitlopen op een crash.
In het verleden heeft China het kapitalistische systeem voor een diepe depressie behoed door zijn economie aan te jagen en zo een markt te vormen voor de westerse industrielanden. De Chinese groei heeft ook de opkomende economieën een impuls gegeven door hun goederen en grondstoffen te absorberen. De crash van 2008 werd verzacht door de enorme Chinese investeringen in de productiesector. Het land werd een export-gedreven economie die in belangrijke mate bijdroeg aan de mondiale groei. Dat is nu allemaal anders. De Chinese groei is op een dramatische manier vertraagd tot officieel 6,9 procent. Maar officiële cijfers zijn grotendeels gefingeerd. (...) China gaat dezelfde weg als Japan, de weg van de langdurige stagnatie. De Chinese groeivertraging heeft gevolgen voor iedereen die van dat land afhankelijk is. (...) Net als bij de Verenigde Staten: als China niest, dan wordt de rest van de wereld verkouden.
De handel van de opkomende markten is in 2015 sterk achteruitgegaan, met een exportdaling van 8,9 procent in juni en 13,5 procent in juli. Het Braziliaanse bbp daalt volgens cijfers van het IMF over heel 2015 naar verwachting met 19,1 procent, en het bbp van Rusland met 36 procent. "De goederen-exporterende en met schulden overladen opkomende economieën zullen nu moeten bezuinigen, zoals de door de crisis getroffen landen van de eurozone dat een aantal jaren geleden moesten", legt Martin Wolf [Brits econoom, journalist en publicist] uit in de Financial Times [liberaal, Brits, internationaal zakendagblad]. Deze bezuinigingen zullen de groeiende neerwaartse spiraal alleen maar versterken.
De Amerikaanse economie groeide in het tweede kwartaal van 2015 met 3,9 procent, maar het grootste deel daarvan was het gevolg van voorraadvorming. De groei in het derde kwartaal kwam uit op 1,5 procent, minder dan de 1,7 procent die de meeste economen hadden voorspeld en een daling van meer dan 60 procent ten opzichte van het kwartaal ervoor. In de VS is de groei aan het vertragen, terwijl die in Japan en de Europese Unie al vertraagd is. (...)
Alle tegenstellingen stapelen zich op en zorgen voor een ernstige neergang. "Het gevaar is groot dat de mondiale economie in een val trapt, die lijkt op die waar Japan al 25 jaar in zit, waarin de groei stagneert zonder dat daar veel aan gedaan kan worden", stelt Martin Wolf. Hij omschrijft de situatie als een "gereguleerde depressie". Er is sprake van een "aanhoudende ineenstorting van de totale vraag" waarop geen antwoord mogelijk is. Dit legt het complete onvermogen van de strategen van het kapitaal bloot. (...)
Europa wordt geconfronteerd met een aanhoudend geringe groei en deflatie. Volgens [Financial Times-columnist] Wolfgang Münchau heeft Europa te maken met "een constante dreiging van insolventie en politieke oproer." (FT, 15/6/14) De poging om onder deze omstandigheden de schulden te verlagen zal "moeilijker en bloediger" zijn dan we ooit hebben gezien. In 2016 zullen de EU-beperkingen van kracht worden om de fiscale consolidatie (bezuinigingen) te versnellen. "Het resultaat zal zijn dat de totale aanpassing na de crisis veel genadelozer is dan die 20 jaar geleden in Japan", aldus Münchau. "Onder dergelijke omstandigheden zou ik verwachten dat het politieke verzet serieuzer wordt ... Zelfs als schuldvermindering zou lukken - iets wat niet zeker is - dan zou het op politiek vlak niet kunnen werken ... En door de politieke instabiliteit te verminderen zullen ze uiteindelijk de financiële instabiliteit vergroten."
De bedrijven hebben het duidelijk heel moeilijk. De Amerikaanse import en export zijn gedaald, omdat de vraag overal afzwakt. Dit betekende een daling van de inkomsten. Minder verkoop betekent minder opbrengsten. Maar - hoe ongelooflijk ook - de bedrijfswinsten zijn in plaats van te dalen juist gestegen, vooral door het snijden in de kosten en door goedkoop krediet. In feite is er een kloof ontstaan tussen de inkomsten en de winsten, iets wat niet lang kan aanhouden. Vergelijk dit met de stripfiguur die boven een afgrond loopt en de zwaartekracht blijft trotseren. De bedrijven hebben zo hun weg naar winst afgesneden. Dit heeft echter zijn grenzen. Uiteindelijk zullen de winsten dalen. Dit scenario is duidelijk niet de weg naar een krachtige economie. Maar op de korte termijn is het wel de manier om op kunstmatige wijze een levendige aandelenmarkt te creëren! Deze markt loopt niet meer synchroon doordat de reële crisis de economie aantast. Ze is gebaseerd op een situatie waarin de bedrijfsopbrengsten dalen, waarin het aantal bedrijven daalt, maar de markt stijgt. Dit zal vroeg of laat leiden tot een crash op de aandelenmarkten (een 'correctie').
De reële economie zakt in, omdat vraag en investeringen dalen. "In de periode tot 2007 werd de noodzakelijke mondiale vraag voor een belangrijk deel gecreëerd door de uitbreiding van krediet en van de woningbouw, met name in de VS en Spanje", schrijft Martin Wolf. "Deze machine raakte door zijn brandstof heen tijdens de westerse crises van 2007-9 en de crises van de eurozone in 2010-13. Dit zorgde ervoor dat in onze wereld zowel de kortetermijn nominale rentes als de langetermijn reële rentes op nul kwamen te staan. Sindsdien zijn in deze economieën de vraag en de potentiële en feitelijke output zeer bescheiden gebleven." Dit is wel eens omschreven als 'zombie'-economie, waarin historisch lage rentes spartelende bedrijven drijvend hebben gehouden. In het kapitalistische systeem is de rol van een crash het schoonvegen van de economie door middel van 'creatieve destructie'. Desondanks blijft een enorme overcapaciteit aanwezig en die drukt zwaar op het winstsysteem.
"Alles bij elkaar lijkt het mondiale overschot aan potentieel aanbod in elk geval te verergeren. Daarom zal de neerwaartse druk op de inflatie waarschijnlijk wereldwijd toenemen", aldus Martin Wolf in FT 13/10/15. Met andere woorden: overproductie alom. We hebben dus te maken met geringe groei, lage inflatie en rentes van nul, en dat komt uiteindelijk neer op 'secular stagnation' en depressie. Zoals Marx al uiteenzette: "Het is dus de aard van de kapitalistische productie om te produceren zonder rekening te houden met de grenzen van de markt... De markt groeit langzamer dan de productie... er komt een moment waarop de markt te klein blijkt te zijn voor de productie. Dit gebeurt op het einde van de cyclus. Dat betekent alleen maar dat de markt verzadigd is. De overproductie is onloochenbaar." (Theories of Surplus Value)
De kapitalisten hebben geen vertrouwen meer in hun systeem. In plaats van te investeren zitten ze op hun bergen van biljoenen dollars. Waarom investeren, als er toch geen vraag is? In plaats daarvan steken ze hun geld in gegarandeerde overheidsobligaties, een veilige haven bij een storm. In het verleden was de wereldhandel de drijvende kracht achter de mondiale productie. Maar die is nu uitgeput. Vóór 2008 groeide volgens de WTO het volume van de wereldhandel jaarlijks met 6 procent. In de afgelopen drie jaar is dat afgenomen tot 2,4 procent. In de eerste 6 maanden van 2015 was de groei het laagst sinds 2009. China 'zoekt een nieuw evenwicht' om af te komen van zijn afhankelijkheid van massieve investeringen en export. Hogere lonen in China dwingen landen als Japan en de VS om hun aanbodketens te 'verleggen'. Het is in 2015 het vijfde achtereenvolgende jaar waarin de gemiddelde groei in de opkomende economieën is gedaald, en de mondiale groei wordt hierin meegesleurd.
De globalisering vertraagt. De wereldhandel stagneert. (...) De Doha-ronde [door de WTO georganiseerde onderhandelingen over liberalisering van de wereldhandel] duurt al 14 jaar en staat stil. We zien nu de opkomst van regionale blokken. De nieuwste is TPP [rond het vrijhandelsverdrag Trans- Pacific Partnership] die 40 procent van de wereldeconomie zou kunnen omvatten, maar nog veel losse eindjes kent en nog geratificeerd moet worden door een groot aantal landen, waaronder de VS. (...) De mondiale investeringen - de sleutel voor elke economische opgang - blijven dalen. Gedurende een aantal jaren hebben de opkomende economieën zwaar geïnvesteerd, maar dat is nu minder geworden door de overcapaciteit die hun economieën aantast. (...) Lagere investeringen betekenen ook een lagere arbeidsproductiviteit. De productiviteit in de VS groeit met een teleurstellende 0,6 procent per jaar. Dit betekent ook een lagere levensstandaard. Het IMF waarschuwt dat de levensstandaard langzamer zal groeien dan voor 2008, een harde realiteit voor de werkende mensen.
Iedereen is het erover eens dat de crisis van 2008 de groeisnelheid permanent heeft verlaagd. Het was de voorbode van een nieuwe periode van kapitalistische crisis. Dat is wat 'secular stagnation' betekent. De potentiële groei in de ontwikkelde kapitalistische landen is volgens de voorspellingen tussen nu en 2020 1,6 procent per jaar, veel lager dan de potentiële output van 2,25 procent vóór de crash van 2008. De rapporten van het IMF zijn een en al somberheid. (...)
Dit weerspiegelt de feitelijke benarde toestand van het wereldkapitalisme op dit moment. Deze stagnatie zal leiden tot een nieuwe mondiale crash. Deze keer echter heeft de heersende klasse geen munitie meer om te voorkomen dat een crash uitmondt in een nieuwe depressie. Zolang het kapitalisme voortduurt, zijn crisis en bezuinigingen aan de orde van de dag. Het is tijd om een einde te maken aan deze nachtmerrie!
Bron: http://www.marxist.com/danger-world-slump-ahead.htm, 9 oktober 2015
Vertaling: Louis Wilms.