Schaarste aan kwaliteit van leven

Wat is er aan overvloed in het huidige kapitalisme in Nederland?:

Deze lijst is slechts indicatief.

i-004-012.jpg i-004-013.jpg
Overdaad aan keuze van dezelfde producten onder verschillende merknamen (maar uit dezelfde fabriek). (Foto: Vredeseilanden/Flickr/cc/by-nc)

Wat is schaars in het huidige kapitalisme in Nederland?:

Deze lijst is slechts indicatief.

i-004-014.jpg
Tekort aan aandacht en zorg voor ouderen en kwetsbare burgers. (Foto: Shutterstock)
i-004-011.jpg

Maarten Muis

Het is puur verwarring zaaien als VVD-ers pal gaan staan voor de verdediging van de 'welvaartsstaat', zoals Halbe Zijlstra dat enkele weken geleden liet zien. Nog bonter maken het de PVV-ers, omdat zij linkse parolen wegkapen en tegelijkertijd als geen ander de politieke praktijk van de neoliberale economische agenda steunen. Want ondanks het omarmen van de 'hardwerkende Nederlander' zijn de propagandisten van de VVD en de PVV allesbehalve politieke bondgenoten van de arbeidersklasse. Voor het ontmaskeren is het maken van een analyse nodig van wat nu eigenlijk met 'welvaart' bedoeld wordt. Wordt het geestelijk, cultureel en kunstzinnig welzijn niet vergeten?

Het gaat rechtse politieke woordvoerders bij 'welvaart' vaak enkel en alleen om de materiële kant van het bestaan en dan nog met name de overvloed aan producten en commerciële diensten en nooit over de zekerheid van toegang tot gezondheidszorg, gemeenschapsvoorzieningen, cultuur en onderwijs.

Continue worden angstbeelden verspreid met de nadruk op de bedreiging van de individuele materiële status. De oproepen van Halbe Zijlstra over de noodzaak van sobere opvang van vluchtelingen appelleren aan het gevoel dat de neoliberale politieke agenda sterk gestimuleerd heeft: de positie van de arbeider in loondienst is verzwakt, ontslag ligt op de loer en de sociale duikeling is snel gemaakt. Dat roept gevoelens van onzekerheid op. Het goede leven zou niet worden bedreigd door een toenemende schaarste aan sociale zekerheid, de afbraak van de verzorgingsstaat, zoals linkse analyses naar voren brengen. Nee, de dreiging komt volgens 'rechts' en 'extreem-rechts' van buitenlanders die ook net als het merendeel van de de bevolking in Nederland een mooi huis, veiligheid en goede ziekenhuizen willen. Zo wordt vreemdelingenhaat en -angst gekweekt en de bevolking in ons land op het verkeerde been gezet.

In Nederland, waar het rechtse debat veruit dominant is op dit moment, doelt men bij welvaart niet op de kwaliteit van leven, maar ligt de focus op de kwantiteit van het aantal te kopen producten. De balans tussen kwaliteit en kwantiteit moet echter worden hersteld.

Belangrijk om te beseffen is dat het kapitalisme de kwantiteit, de hoeveelheid en aard van de consumptiegoederen, gebruikt als goed verkoopargument voor zijn succes, gezien de zichtbaarheid van overvloed aan, vaak overbodige, producten en diensten. Het socialisme zou daarentegen verbonden zijn aan schaarste en ongemak. Dit beeld ontstond door decennialang anticommunistisch mediageweld en de feitelijke voorsprong van het kapitalisme door de mondiale uitbuiting. De beelden over de nadelen van socialisme en de voordelen van het kapitalisme werden en worden voortdurend en systematisch vervormd doordat het kapitalisme in staat was de rooftochten elders in de wereld deels in te zetten om de eigen arbeidersklasse een rad voor ogen te draaien.

Iedereen heeft direct het veel getoonde beeld voor ogen van lange rijen voor de winkels in Moskou in de jaren tachtig. Vergeten worden de lange rijen in de VS een paar decennia eerder. Vergeten wordt de lange rijen werklozen voor de stempellokalen voor WO II. De ideologische piketpaaltjes zijn geslagen. Deze 'framing' staat een realistisch gesprek over het socialisme erg in de weg. Vandaar dat de opportunisten van de SP elke link met het socialisme proberen te vermijden. Zij voelen niets voor de moeilijke maar noodzakelijke geschiedschrijving van de werkelijkheid.

Het idee van de noodzaak van socialisme in een gesprek laten vallen, wekt vaak meewarige blikken op en opmerkingen over de overvloed in Nederland die de verdienste zou zijn van het kapitalisme. En het lukt niet snel om uit dit kader van socialisme=schaarste versus kapitalisme=welvaart te komen. Vandaar dat Halbe Zijlstra er met de verdediging van de 'welvaartsstaat' vandoor kan gaan en de SP daar geen politiek antwoord op heeft.

Toch kunnen we tegenover deze valse tegenstelling wel degelijk goede argumenten zetten, die laten zien dat het socialisme de toekomst is. Enerzijds door steeds terug te keren tot de revolutionaire theorie die oog heeft voor de hoofdtegenstelling arbeid-kapitaal. Deze tegenstelling heeft maar twee mogelijke uitkomsten: socialisme of barbarij. Anderzijds door aan te sluiten bij waaraan de arbeidersklasse gebrek ervaart.

Elders in de krant staat de hoofdtegenstelling enige malen goed theoretisch neergezet. Met deze voorlopige schets wordt een begin gemaakt met de beantwoording van de vraag welke tekorten de arbeidersklasse ervaart binnen de Nederlandse kapitalistische maatschappij. Niet meer dan dat.

Een veelgehoorde klacht van werkende mensen is de stress op het werk. Ook het tekort aan (thuis)zorg voor de grootouders, de oudere buren en vrienden is bekend bij veel mensen. Daarnaast wordt het gebrek aan tijd om echt aandacht aan elkaar te schenken veelvuldig gehoord. Dit zijn allemaal indicatoren die er op wijzen dat er op het gebied van kwaliteit van leven onvrede heerst onder Nederlanders.

Klaarblijkelijk staat welvaart gedefinieerd in kwantiteit aan producten en commerciële diensten, zoals Halbe Zijlstra doet, op gespannen voet met hoe mensen een situatie van gezondheid, veiligheid en bestaanszekerheid definiëren. Nog niet zo lang geleden toonde het SCP aan dat een meerderheid van de Nederlanders geen Amerikaanse toestanden wil. Op dat spanningspunt ligt een kans om uit de schijntegenstelling: socialisme=schaarste versus kapitalisme=welvaart te komen en het gesprek te brengen op een niveau dat er weer ruimte is om socialisme te (her)waarderen.