In de Verenigde Staten en Europa blijven de consumptieve bestedingen gering, ondanks de eindejaarsvieringen. De zogenaamde groei in China is nog niet in staat gebleken zijn Japanse buur ook maar enigszins te stimuleren, en dat had bij een werkelijke herstart van de Chinese economie toch al moeten gebeuren. Japan zal dan ook het eerste grote land zijn dat een tweede pakket stimuleringsmaatregelen moet nemen in twee jaar tijd.
Daarnaast wordt er flink gegoocheld met statistieken: een 'radicale' daling van de werkloosheid in de VS als gevolg van de tijdelijke banen in de periode van de kerstinkopen en een rekenmethode die even 'theoretisch' is als tevoren; 'optimistische' berichten in Europa ondanks de stijgende werkloosheid en de commerciële vastgoedsector in een vrije val; 'geruststellende' Chinese industriële productiecijfers in november 2009 omdat die vergeleken werden met de enorme terugval ervan in november 2008.
Dat zijn nog eens fantastische resultaten van de honderden miljarden aan stimuleringsmaatregelen in 2009!
In het laatste nummer van GEAB in 2009 kijkt de Europese denktank LEAP/E2020 vooruit naar het komende voorjaar. Dan moeten Japan, Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de VS beslissen of ze hun overheidstekort gaan aanpakken of nieuwe plannen lanceren om de economie te stimuleren.
In het persbericht bij dit nummer schenkt het onderzoeksteam speciale aandacht aan het begrotingstekort van Griekenland, dat inmiddels is opgelopen tot 13 procent van het bruto binnenlands product (bbp).
Persbericht GEAB nr. 40 (16 december 2009)
LEAP/E2020 verwacht dat de mondiale systeemcrisis in het voorjaar van 2010 een nieuw dieptepunt zal bereiken als de overheidsfinanciën van de belangrijkste westerse landen oncontroleerbaar worden. Tegelijkertijd wordt dan duidelijk dat niet alleen nieuwe steunmaatregelen voor de economie noodzakelijk zijn omdat de talrijke stimuleringsmaatregelen in 2009 gefaald hebben, maar ook dat de omvang van de begrotingstekorten elke inhoudelijk nieuwe uitgave onmogelijk maakt.
Deze strop van het overheidstekort die de regeringen in 2009 willens en wetens rond hun hals hebben gedaan toen ze weigerden om het financiële systeem te laten boeten voor zijn fouten en banken overeind hielden in de hoop hun economie te redden, zal ernstige consequenties hebben voor alle overheidsuitgaven, met name voor het sociale zekerheidstelsel van de rijke landen: de middenklassen en gepensioneerden zullen er flink op achteruitgaan terwijl de armsten aan hun lot zullen worden overgelaten. 'Omhoog' en 'omlaag' zullen 2010 in evenwicht zijn: de belastingen gaan omhoog en de pensioenen en sociale uitgaven omlaag.
Dat wereldwijd steeds meer landen en overheden (regio's, provincies en deelstaten) failliet zullen gaan, zal de paradoxale situatie tot gevolg hebben dat de rentetarieven stijgen en dat er tegelijkertijd een vlucht uit de valuta's naar goud plaatsvindt. Omdat er geen uitgewerkt alternatief is voor de steeds zwakkere Amerikaanse dollar en om toch te proberen het waardeverlies van - vooral Amerikaans - staatsschuldpapier (schatkistpapier en staatsobligaties) te compenseren, moeten alle centrale banken voor een deel opnieuw hun toevlucht nemen tot goud; dit zeer tegen de zin van de Amerikaanse centrale bank, en zonder dat ze dit beleid vooralsnog officieel kunnen bevestigen. Regeringen en centrale banken hebben gegokt op een herstel, maar hebben volledig verloren. Daarom zal dit dieptepunt in het voorjaar van 2010 het begin betekenen van het doorschuiven van een enorme hoeveelheid 'spookactiva' (bezittingen, meestal luidende in Amerikaanse dollars, die tijdens de huidige crisis hun waarde grotendeels verloren hebben) ter waarde van 20.000 miljard dollar naar het sociale zekerheidsstelsel van de landen die ze opgekocht hebben.
In GEAB nr. 40 geeft het LEAP/E2020-team zijn vooruitzichten met betrekking tot deze onderwerpen en ook een gedetailleerde beoordeling van zijn voor 2009 gedane voorspellingen, die over het geheel genomen in 72 procent van de gevallen juist zijn gebleken. Tot slot geven onze onderzoekers hun aanbevelingen, met deze maand speciale aandacht voor commercieel vastgoed en internationale arbeidsmigranten.
In GEAB nr. 39 voorspelden we dat 2010 gekenmerkt zou worden door drie trends, naast inflatie en belastingverhoging het bankroet van landen (zie Manifest nr. 12, 2009). De werkelijkheid bevestigt nu al de juistheid ervan: van Dubai tot Griekenland, via steeds zorgwekkender rapporten van kredietbeoordelaars over de Amerikaanse en Britse staatsschuld, of de draconische Ierse overheidsbegroting en de voorstellen om binnen de eurozone de overheidstekorten aan te pakken, de krantenkoppen staan vol van het toenemende onvermogen van regeringen om hun schulden te beheersen. Ook al is er zoveel aandacht in de media voor dit thema, niet alle informatie is even waardevol: een deel is slechts bezig met de vinger uit het Chinese spreekwoord "Als een wijze naar de maan wijst, kijkt de gek naar diens vinger", terwijl een ander deel werkelijk tot de maan reikt en aandacht besteedt aan de echte oorzaken en gevolgen van de crisis. Bij wijze van voorbeeld bespreekt dit persbericht de berichtgeving over Griekenland.
De Griekse schuldencrisis: een klein probleem voor Frankfurt en een ernstige waarschuwing voor Washington en Londen
Het geval Griekenland vertoont volgens ons een grote overeenkomst met wat ons team in maart 2009 (zie GEAB nr. 33) schreef, toen de pers uitgebreid aandacht schonk aan het idee dat Oost-Europa het Europese bancaire systeem en de euro in een ernstige crisis zou storten. Toen hebben we uiteengezet dat dit 'nieuws' absoluut niet geloofwaardig was, maar slechts "een doelbewuste poging van Wall Street en de Londense City om het publiek te doen geloven in een breuk binnen de Europese Unie en het te doordringen van het idee dat een 'dodelijk' gevaar de eurozone bedreigt, door voortdurend onjuiste verhalen te publiceren over het 'bancaire gevaar vanuit Oost-Europa' en door te proberen om de eurozone te brandmerken als laf tegenover de 'weloverwogen' maatregelen van Amerikaanse en Britse zijde. Een doel is ook om te proberen de internationale aandacht af te houden van de toenemende financiële problemen in New York en Londen, en zo de Europese positie aan de vooravond van de G20-top te verzwakken."
Het Griekse geval is eigenlijk hetzelfde. Niet dat er geen crisis is in de Griekse overheidsfinanciën (die is er wel!), maar de veronderstelde gevolgen voor de eurozone zijn overdreven. Deze Griekse crisis wijst eigenlijk op toenemende spanningen rondom de staatsschuld in buitenlandse valuta's, die de achilleshiel vormt van de Verenigde Staten en Groot-Brittannië (en in mindere mate Japan).
Allereerst moeten we bedenken dat Griekenland het land is dat de toetreding tot de EU het slechtst heeft aangepakt. Sinds 1982 hebben de opeenvolgende Griekse regeringen de EU alleen maar gebruikt als een onuitputtelijke bron van subsidies, zonder ooit stappen te ondernemen om de financiële en sociale structuur van het land te moderniseren. Zo kwam in 2008 bijna 3 procent van het bbp van Griekenland rechtstreeks uit Brussel. Griekenland is in feite een land dat al bijna dertig jaar aan een Europees infuus ligt. De huidige verslechtering van de overheidsfinanciën is dan ook niet meer dan een volgende stap in deze langetermijnontwikkeling. De leiders van de eurozone wisten al heel lang dat Griekenland ooit eens tot een probleem zou uitgroeien.
Maar met een land dat 2,5 procent van het bbp van de eurozone produceert (en 1,9% van het bbp van de EU) zijn we ver verwijderd van een gevaarlijke situatie die de Europese eenheidsmunt en de eurozone bedreigt. Bij wijze van voorbeeld, een eventuele wanbetaling door Californië (dat goed is voor 12% van het bbp van de VS) brengt veel meer risico voor de stabiliteit van de dollar en de Amerikaanse economie met zich mee. Analisten maken graag lijstjes van alle landen in de eurozone die te maken hebben met een serieuze crisis in hun overheidsfinanciën: Spanje, Ierland, Portugal, en daar kunnen we Frankrijk en Duitsland aan toevoegen. Maar voor de volledigheid moeten ze dan ook erkennen dat in de Verenigde Staten de federale overheid technisch failliet zou zijn als de Fed (de Amerikaanse centrale bank) niet in onbeperkte hoeveelheid dollars zou drukken om voor datzelfde bedrag direct of indirect staatsschuldpapier te kopen, en dat behalve Californië (de rijkste deelstaat die al maanden op de rand van de afgrond balanceert) momenteel 48 van de 50 deelstaten te maken hebben met toenemende tekorten. Stateline - een Amerikaanse website die zich speciaal bezighoudt met de deelstaten en de districten van de VS - gaf in december met de kop "Nachtmerriescenario's achtervolgen de Verenigde Staten" aan dat alle deelstaten van de VS vrezen in 2010/2011 niet meer aan hun betalingsverplichtingen te kunnen voldoen.
De eurozone die de grootste goudreserves in de wereld bezit (10.900 ton tegen 8.133 ton in de VS), omvat ook landen die tot vorig jaar een overschot op de overheidsbegroting en op de handelsbalans realiseerden, en die een centrale bank hadden die zijn balans niet veranderd heeft in een poel van waardeloze 'spookactiva', zoals de Fed dat gedurende de afgelopen 18 maanden heeft gedaan. Dus, als de crisis in de Griekse overheidsfinanciën iets duidelijk maakt, dan is het niet zozeer de Griekse situatie of een specifiek probleem van de eurozone, maar een algemener probleem dat in 2010 veel erger zal worden: het feit dat staatsschuldpapier momenteel een zeepbel vormt die op het punt staat te knappen. Wereldwijd nam de omvang ervan in de afgelopen twee jaar toe met 45 procent tot meer dan 49.500 miljard dollar.
Het feit dat de Amerikaanse kredietbeoordelaars pas na de Dubai-crisis hun oordeel over bepaalde staatsschulden naar beneden hebben bijgesteld, toont weer eens aan dat deze bureaus niet willen of kunnen anticiperen op deze ontwikkelingen. Bedenk dat ze eerder al de subprime-crisis niet zagen aankomen, noch de ondergang van Lehman Brothers en AIG, of de Dubai-crisis. Omdat ze wettelijk en zelfs financieel afhankelijk zijn van de Amerikaanse regering, zijn ze natuurlijk niet in staat om de twee hoofdrolspelers in het huidige financiële systeem, Washington en Londen, rechtstreeks te veroordelen. Ze laten echter wel duidelijk zien uit welke hoek de volgende grote schok zal komen: het staatsschuldpapier ... en op dit terrein zijn de VS en Groot-Brittannië het kwetsbaarst.
Het is overigens zeer verhelderend om te zien hoe de teneur van de artikelen die deze bureaus publiceren, op een subtiele manier veranderd is. In de loop van enkele weken zijn we opgeschoven van de alom bekende verklaring dat de intrinsieke kwaliteit van de economie en het bestuur van deze twee landen elk risico op wanbetaling door hun regering uitsluit, naar de waarschuwing dat het vanaf 2010 nodig zal zijn deze kwaliteiten en bestuursvaardigheden ook te demonstreren teneinde de begeerde Triple A-beoordeling te behouden die recht geeft om tegen de laagste kosten te lenen. Als zelfs de kredietbeoordelingsbureaus beginnen te vragen om bewijzen, dan betekent dat dat de zaken er echt slecht voor staan.
Om het geval Griekenland af te sluiten, ons team heeft de indruk dat de huidige situatie in drie opzichten positief is voor de eurozone:
Bron: www.leap2020.eu
Vertaling: Louis Wilms