De onafhankelijke en kritische denktank LEAP/E2020 blikt in zijn publicatie GEAB vanuit een Europees perspectief vooruit op de financieel-economische, sociale en politieke ontwikkelingen wereldwijd. Hieronder staat het persbericht dat is uitgegeven naar aanleiding van het novembernummer.
Dat de regeringen in de nabije toekomst te maken zullen krijgen met een keiharde keuze is volgens het onderzoeksteam de consequentie van hun eigen beleid. Zij hebben de huidige crisis immers aangepakt met de klassieke keynesiaanse stimuleringsprogramma's van de gewone conjunctuurcrisis, een normaal onderdeel van de conjunctuurcyclus van het kapitalisme: groei, stilstand, crisis en herstel. De gigantische bedragen die hiermee gemoeid gingen, hebben geleid tot torenhoge staatsschulden en enorme begrotingstekorten, en daar moet nu een oplossing voor gevonden worden, vandaar de keuze. Volgens het team is er in werkelijkheid echter sprake van een structurele crisis, een systeemcrisis, die structurele oplossingen vraagt in de vorm van hervormingen en aanpassingen binnen het bestaande systeem.
In hun artikel "De systeemcrisis" in Marxistische Studies* maken Jo Cottenier en Henri Houben een vergelijkbare analyse van de huidige crisis, maar geven ze een andere oplossingsrichting. Volgens hen hebben we te maken met een lange, vertraagde overproductiecrisis die al in 1973 is begonnen en die vergelijkbaar is met de crisisperioden van na 1873 en 1929. De huidige systeemcrisis vraagt inderdaad om een systeemoplossing, maar dan in de vorm van een systeemverandering in socialistische richting: "De mensheid heeft nooit eerder zoveel rijkdom geproduceerd, maar nog nooit was er zoveel armoede. Het is eenieders arbeid - en alleen de arbeid - die rijkdom voortbrengt, niet het kapitaal. Eisen dat deze collectief geproduceerde rijkdom gebruikt zou worden voor de verbetering van de levensomstandigheden van alle mensen, is niet meer dan elementaire logica. Dat kan niet in een kapitalistische economie die draait in functie van de belangen van een kleine minderheid en die onvermijdelijk uitloopt op crisis. Daarom moeten alle grote productiemiddelen in handen komen van de collectiviteit."
Zoals LEAP/E2020 in februari al voorzag, begint de mondiale systeemcrisis nu aan de fase van geopolitieke ontwrichting, omdat een fundamentele hervorming van de internationale monetaire orde achterwege is gebleven. In 2010 zullen het protectionisme en de economische en sociale depressie aan kracht winnen en zal een groot aantal regeringen gedwongen worden te kiezen tussen drie uiterst pijnlijke opties: inflatie, hoge belastingen of stoppen met het aflossen van hun schuld. Een groeiend aantal landen (Verenigde Staten, Verenigd Koninkrijk, de eurozone, Japan, China, ...) heeft tijdens de financiële crisis van 2008/2009 al zijn budgettaire en monetaire kruit verschoten en bezit nu geen munitie meer. Vanuit een ideologische reflex of in een poging om hoe dan ook dergelijke lastige keuzen niet te hoeven maken, zullen die landen niettemin proberen om, onder heel verschillende namen, nieuwe stimuleringsplannen te lanceren, ook al is het nu wel duidelijk dat de enorme inspanning die de overheden de afgelopen maanden hebben gedaan om de economie op te peppen, geen invloed heeft gehad op de private sector. Een dergelijke ideologische blindheid en wereldvreemdheid treffen we aan in het stimuleringsplan van de nieuwe Duitse regering, dat gebaseerd is op belastingverlagingen! De Westerse consument zoals we die de afgelopen decennia gekend hebben, is dood en zal niet herrijzen. Dat de Westerse economieën voor bijna 30 procent bestaan uit "economische zombies", financiële instellingen, bedrijven en zelfs hele landen die uitsluitend dankzij kapitaalinjecties van centrale banken nog tekenen van leven vertonen, zet onze voorspelling van het "onmogelijke herstel" (zie Manifest nr. 10, 22 oktober 2009) alleen maar kracht bij. Internationaal en nationaal begint het "ieder voor zich" steeds meer te gelden, en wordt een algemene daling van het welvaartsniveau in de Westerse wereld, de VS voorop, steeds duidelijker. In feite wordt het Westen tot zinken gebracht door leiders die niet in staat zijn om de realiteit van de wereld na de crisis onder ogen te zien en die hun toevlucht blijven nemen tot methoden van gisteren, ook al zijn die ondeugdelijk gebleken.
In dit 39e nummer van GEAB kijkt ons team daarom vooruit op de algemene ontwikkelingen in 2010, het jaar waarin de sleutellanden hun keuzemogelijkheden beperkt zullen zien tot drie keiharde opties die ze tevergeefs zullen proberen te ontlopen: inflatie, belastingverhoging of bankroet.
We weten dat een van de redenen waarom stimuleringsplannen gedoemd zijn te mislukken, gelegen is in het feit dat de Westerse consument zoals we die de afgelopen dertig jaar gekend hebben, niet meer bestaat. Daarom analyseren we dit fenomeen in dit nummer van GEAB en de gevolgen ervan voor ondernemingen en de marketing- en reclamebranche.
Op geopolitiek terrein kijken we vooruit naar de verhouding van Turkije tot de NAVO en de EU in 2015. Ankara zal gebruikmaken van de huidige systeemcrisis en de verzwakking van de VS en het Westen om zijn centrale belangen opnieuw te definiëren en zijn prioriteiten voor het eerst sinds zijn toetreding tot de NAVO in 1952 fundamenteel te herzien. Turkije zal zich op termijn steeds meer afwenden van het Westerse kamp.
Natuurlijk geven we ook weer onze maandelijkse strategische en operationele aanbevelingen en de resultaten van het laatste GlobalEurometre onderzoek (een maandelijkse samenvatting van een panel van 200 Europese opinieonderzoekers).
Regeringen zouden alleen aan deze drie keiharde opties kunnen ontsnappen als de consumptie zich herstelt of als de private sector opnieuw gaat investeren. Maar zonder een van deze twee positieve krachten kunnen de regeringen in 2010 niets anders doen dan de belastingen verhogen om hun torenhoge staatsschulden af te lossen, de inflatie op laten lopen om de reële waarde van hun schulden te verminderen, of anders hun faillissement aanvragen. Enkele landen, zoals de VS, het VK, Ierland, Argentinië, Letland, of zelfs Spanje, Turkije, Dubai of Japan, moeten misschien wel twee van deze mogelijkheden tegelijkertijd toepassen, of zelfs alledrie.
De trends met betrekking tot consumptie en investeringen zijn buitengewoon negatief. De consument is juist geneigd te sparen en zijn schulden af te lossen, en meer in het algemeen - vrijwillig of niet - afstand te nemen van het Westerse consumptiemodel van de afgelopen dertig jaar, dat de groei in met name de VS en het VK bijna geheel van hem afhankelijk heeft gemaakt. (In 2008 maakte de gezinsconsumptie in de VS 70% van het bruto binnenlands product uit en in het VK 64%4, tegen 56%4 in Duitsland en 36%4 in China). Als gevolg van hun beperkt zicht op de toekomst (om het positief te formuleren) of hun negatieve toekomstverwachtingen snijden bedrijven ondertussen in hun investeringen, een situatie die nog versterkt wordt door de kredietrestricties van de banken. Overheidsinvesteringen bereiken ook hun grenzen: het is onmogelijk om eerdere stimuleringsprogramma's fors uit te bereiden of te vernieuwen zonder de overheidstekorten buitensporig te vergroten en vervolgens eind 2010 te maken te krijgen met tenminste twee van de drie keiharde opties. Landen staan juist onder toenemende druk van het grote publiek, de internationale toezichthouders en de private investeerders om hun slechte, soms zelfs gevaarlijke, begrotingssituatie op orde te brengen. Met andere woorden, overheidsinvesteringen zijn gedoemd om in 2010/2011 weg te vallen.
Ook de buitenlandse vraag brengt geen oplossing: iedereen wil immers exporteren en in het buitenland de kooplustige consument of de investerende onderneming vinden die thuis niet meer voorhanden is. Het nieuwe verzinsel is dat Azië, en China in het bijzonder, deze nieuwe consument naar Westerse snit zal leveren. Behalve het feit dat velen zullen worden geroepen, maar weinigen uitverkoren als het gaat om niet-Chinezen en niet-Aziaten die zullen kunnen profiteren van die regionale markt, is het een onderschatting van het systeemkarakter van de mondiale crisis om te denken dat deze nieuwe consument even begerig zal zijn als de momenteel zieltogende Westerse consument. De grote moeilijkheden die de Europese producenten van luxegoederen momenteel in Azië ondervinden, zijn een goede illustratie hiervan.
De centrale banken blijven grote sommen geld in de financiële markten pompen in de hoop dat hun kwantitatieve inspanning op enig moment zal resulteren in een kwalitatieve opleving van de reële economie. Met name in de VS en het VK waar men blijft doen alsof de crisis niet een weerspiegeling is van een algemeen solvabiliteitsprobleem (van banken, consumenten, overheidsinstellingen en bedrijven), wacht men op Godot ** en creëert men de omstandigheden voor een sterk oplopende inflatie en voor de ondergang van hun valuta's en overheidsfinanciën.
Regeringen blijven onverschrokken de gevolgen van de fouten van de banken dragen en luisteren desondanks naar de adviezen van die bankiers. Zo hebben ze inmiddels een schuld opgebouwd met een omvang die eerst onredelijk was en vervolgens ondraaglijk werd, en nu staan ze op het punt drastisch te snijden in de overheidsuitgaven (onderwijs, gezondheidszorg, sociale programma's) en de belastingen aanzienlijk te verhogen in een poging om een faillissement te vermijden.
Private en publieke "economische zombies" maken momenteel een groot deel uit van de Westerse economieën, maar ook van de Chinese: landen als het VK en de VS, die objectief gezien bankroet zijn, maar die niemand formeel failliet durft te verklaren; bankroete bedrijven die met hulp van gemeenschapsgeld mogen blijven produceren uit angst voor een oplopende werkloosheid; insolvabele banken waarvoor de boekhoudregels veranderd zijn en die zich kunstmatig hebben opgepoetst om hun waardeloze aandelenbezit te verbergen en zo hun onvermijdelijke ineenstorting uit te stellen.
De financiële markten gaan weer omhoog dankzij het geld dat de centrale banken grootmoedig ter beschikking stellen om de consument/aandeelhouder het gevoel van rijkdom terug te geven en in de hoop dat hij weer zichzelf zal worden en gaat consumeren. En dat in een situatie waarin bijna alle beleggingscategorieën, zoals bijvoorbeeld goud, ook omhooggaan (in de meeste gevallen zelfs sneller), een duidelijke aanwijzing voor de feitelijke terugkeer van inflatie.
Tientallen miljoenen werklozen stromen de officiële statistieken in en uit, en duiden erop dat 2010 sociaal gezien een moeilijk jaar zal worden dat in het teken zal staan van protectionisme om banen te redden (middels invoerrechten, invoerbeperkingen om milieu- of gezondheidsredenen of gewoon door competitieve devaluaties). Regeringen vragen zich ondertussen af hoeveel langer ze nog de totale kosten van zo'n grote werkloosheid kunnen dragen zonder dat er herstel in zicht is.
In februari en maart 2009 schreef LEAP/E2020 dat, als het internationale monetaire systeem voor de zomer van 2009 niet geheel herzien zou zijn, de wereld onvermijdelijk af zou stevenen op een situatie van mondiale geopolitieke ontwrichting, een soort wereldwijde "very great depression", rondom de val van de wereldpijler van gisteren, de VS. En zover zijn we nu. Zelfs opgeschoonde statistieken kunnen niet langer verbergen hoe hard de mondiale economische en sociale situatie verslechtert en hoe de Amerikaanse economie en samenleving ten ondergaan. Deze werkelijkheid komt er nu aan en zal aan het begin van het tweede kwartaal van 2010 voor iedereen duidelijk zijn. In dit nummer 39 van GEAB probeert ons team, zoals elke maand, te anticiperen op de belangrijkste ontwikkelingen, zodat iedereen zich, privé of beroepsmatig, kan voorbereiden op een moeilijk jaar 2010, een jaar waarin zal blijken dat de oplossingen van gisteren bij het bedwingen van de mondiale systeemcrisis niet meer werken.
Bron: www.leap2020.eu
Vertaling: Louis Wilms
*) Jo Cottenier en Henri Houben, De systeemcrisis, in Marxistische Studies nr. 84, oktober-december 2008, http://www.marx.be
**) Wachten op Godot (1952) van de Ierse schrijver Samuel Beckett is een van de beroemdste toneelstukken van de twintigste eeuw: de twee hoofdpersonen in het stuk wachten op Godot, van wie ze niet weten wanneer hij komt of wat hij te bieden heeft; een eindeloze tijd verstrijkt, maar aan het eind van het stuk is er nog steeds niets gebeurd.