Werkloosheidsbarometer

Door Wil van der Klift

We gaven al eerder aan dat het met de opleving van de economie zo'n vaart niet loopt, ondanks allerlei positieve geluiden om de moed er bij de consument en belegger in te houden. Als de belegger zijn geld terugtrekt en de consument gaat (be)sparen, stort de zaak versneld in. Zulke processen worden uiteraard versterkt als, zoals in Nederland, de inflatie hoog blijft (gemiddeld vorig jaar 4,5% en nu 3,6 %, net als in maart) en er wordt getornd aan de looneisen. Ondanks de blijvend hoge inflatie gaat de FNV gemakshalve uit van een inflatiestijging van 3,3 procent en vindt diezelfde vakbeweging, jawel ze doen alles om maar mee te mogen blijven spelen, dat loonsverhogingen van 3,5 procent te veel zijn!

Het poldermodel hoeft op deze wijze natuurlijk niet te worden afgeschaft, van verzet is immers geen sprake. De afstraffing van de PvdA door de kiezers leidt bij de FNV nog niet tot veranderingen. Het sein blijft daar staan op loonstop en overlegmodel... en dus op koopkrachtvermindering, want zeggen werknemers- en werkgeversorganisaties in koor: anders zal de werkgelegenheid verder afnemen. Hoe lang wil de bevolking nog lenen, beleggen, gokken, overwerken, bijklussen en potverteren om een fatsoenlijk bestaan te hebben?

Inmiddels is de groei van de Nederlandse economie er uit. De economie groeide in vergelijking met het eerste kwartaal in 2001 niet, voor het eerst sinds 1993. Het CBS concludeert dat Nederland dichtbij, maar net niet in een recessie verkeert, maar als herberekeningen slechter uitvallen wel. "Dat kan gevolgen hebben voor de toch al geringe bestedingsruimte van een nieuw kabinet", merkt de NRC fijntjes op. De bevolking is gewaarschuwd.

Werkgevers in Nederland hebben in de laatste drie maanden van vorig jaar 58 procent meer mensen ontslagen om wat zij noemen 'bedrijfseconomische redenen' dan een jaar eerder. In totaal werden in die periode 31.785 mensen ontslagen. Uit dit cijfer blijkt overduidelijk dat het door ons gehanteerde staatje (banenverlies) rijkelijk lage aantallen aangeeft. Dit komt uiteraard doordat maar een relatief klein aantal ontslagen daadwerkelijk in de media wordt genoemd en omdat er ook weer banen bijkomen. In totaal verloren vorig jaar 98.450 werknemers hun baan, 26 procent meer dan in 2000. Deze tendens zet door. Randstad uitzendbureau bijvoorbeeld is niet erg optimistisch over de uitzendmarkt, in Europa zakt die in. De omzet daalde in Europa met 12, in Nederland 13 en in Duitsland zelfs 22 procent. De werkloosheid in de VS is nu het hoogste in zeven jaar (van 5,7 naar 6% van de beroepsbevolking), veel hoger dan verwacht. Alleen al in de telecomsector verloren 38.000 werknemers vorige maand hun baan. In maart bleken er niet 58.000 banen te zijn bijgekomen, zoals eerder verwacht, maar kromp het aantal vacatures met 21.000. Een verschil van 79.000 tussen droom en werkelijkheid in één maand. Werkgevers laten hun bestaande personeel liever overwerken. In de industrie steeg het aantal overwerkuren naar 4,3 per maand. Ook in Duitsland steeg de werkloosheid (bijna driemaal zoveel werklozen in het oosten dan in het westen) in april met 6.000 tot 3,974 miljoen. Het aantal werklozen steeg ten opzicht van vorig jaar met 156.000.

En Enka in Ede wordt gesloten. Er worden 550 mensen op straat gezet. Harde klassenstrijd in 1972 voorkwam toen de sluiting van Enka Breda. Misschien goed om toch nog eens bij stil te staan in de top van de FNV.

Om de moed erin te houden wordt de bevolking overspoeld met optimistische analyses van jonge yuppen wier bestaan volledig afhankelijk is van de voortzetting van het systeem. Ondanks een toenemend gevoel van onvrede, zoals dat recent duidelijk naar buiten trad, wil men de bevolking toch laten consumeren en investeren. Maar inmiddels valt de industriële productie in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk lager uit dan verwacht en groeide het economisch pessimisme de afgelopen periode door tegenvallende cijfers over de Amerikaanse productie en arbeidsmarkt. Zelfs de Wereldbank mengt zich in het koor van de twijfelaars. Zij zijn bezorgd over de omvang en de duur van het herstel. En president-directeur J. van der Veer van de Shell zegt het zo: "Er zijn tekenen van economisch herstel, maar erop rekenen kunnen we niet". Maar inmiddels wordt er aan alle kanten geprobeerd om te overleven, ten koste van de concurrent. Ook op staatsniveau. Zo overweegt bijvoorbeeld de rechtse Franse interim-regering, tegen de afspraken in, de komende jaren zijn begrotingstekort te handhaven en pas drie jaar later weg te werken. Het is zeer de vraag of ook deze keer de Europese Commissie zijn spierballen zal laten zien. In rechtse kringen snakt men naar belastingverlagingen om investeringen en koopbereidheid op gang te houden. Het zijn noodmaatregelen die op hun beurt grote economische schade veroorzaken, maar zij bewijzen de diepgang van de huidige crisis.

Een schuldenlast van meer dan 2.500 miljard dollar drukt de koopkracht in de ontwikkelingslanden. Het inkomen per hoofd van de bevolking is lager dan 15 jaar geleden. In vergelijking met het begin van de jaren tachtig leven 1,6 miljard mensen in slechtere omstandigheden. Zo'n 85 procent van de mensheid leeft onder marginale omstandigheden en neemt niet deel aan de distributie van de welvaart(sproducten). Er is daardoor sprake van een ernstig afzetprobleem en als gevolg daarvan kampen de meeste bedrijven met overproductie. De wereldhandel in goederen en diensten verminderde in 2001 met vier procent. Vooral het gevolg van de sterke neergang van de IT-industrie en de zwakke vraag in Europa. De telecommarkt neemt in omvang voortdurend meer af. Dat ligt niet alleen aan het feit dat het nieuwe er vanaf is. De recessie in 2001 is als gevolg van al deze ontwikkelingen veel zwaarder dan in 1991, 1982 en 1975 en treft bovendien alle economische blokken tegelijkertijd.

Een economische opleving zal moeten beginnen in de VS. De regering Bush heeft alles uit de kast gehaald om de economie te stimuleren, van enorme belastingverlagingen, via renteverlagingen tot een heuse oorlogsbegroting aan toe. Maar ondanks dat blijft de crisis hardnekkig om de hoek kijken, wat blijkt uit een paar voorbeelden. Grote reuzen als Enron vallen als kaartenhuizen in elkaar. Het is niet voor niets dat ex-president Carter in Havana om opheffing van de blokkade riep. De boeren in de VS hebben het zeer moeilijk. De grootste boerencoöperatie in de VS (600.000 aangesloten boeren) staat aan de rand van de afgrond. De VS zijn bovendien zeer kwetsbaar omdat naar schatting 727 miljard dollar (geld van centrale banken uit de rest van de wereld, inclusief ontwikkelingslanden) in de Amerikaanse economie is gepompt. De 'upper-class' van die 'donor'landen heeft zijn geld naar de VS gebracht als een soort veilige haven. Maar als de economie niet aantrekt en de dollar onaantrekkelijker wordt, kan dat geld natuurlijk ook elders worden ingezet. Op dit moment ligt de dollar al stevig onder vuur. Als er een vlucht naar de euro plaatsvindt, zijn de economische poppen echt aan het dansen.

Vandaag de dag gaat er elke dag 3.000 miljard dollar om in speculatieve acties. Dit betekent dat slechts een paar dagen nodig zijn om een bedrag van 8 biljoen dollar te bereiken, het bedrag van de totale wereldhandel in één jaar. Financiële speculatie is de belangrijkste activiteit geworden en staat mijlenver van de werkelijke productiviteit af. Maar dit irrationele speculatieve proces is de belangrijkste inkomsten- en consumptiebron geworden van de VS. De wereld leeft in een virtuele economie, een zeepbel die elk moment uit elkaar kan spatten. Topmanagers weten dat en proberen zich in te dekken tegen moeilijke tijden. De totale kosten van de opties voor Nederlandse topbestuurders van vijftien bedrijven, waaronder ING, Unilever, Philips, Aegon, ABN Amro en KPN (samen goed voor 557 miljoen euro) bedraagt 788 miljoen euro. Bij deze gigantische zelfverrijking (Ahold Van der Hoeven vorig jaar 1,7 miljoen euro, ING Kist 1,4 miljoen euro bijvoorbeeld) speelt de positie van het bedrijf nauwelijks een rol. In het kapitalisme speelt alleen het maximaal winst maken een rol, ongeacht de gevolgen voor anderen, ongeacht het recht op werkgelegenheid, loon en pensioen van de werknemers, dat toonde Enron in volle helderheid weer aan.

Is dit verhaal weer een voorbeeld van het 'bekende communistische doemdenken'? Natuurlijk is niet met zekerheid een datum te noemen waarop de zaak in elkaar klapt en blijkt het kapitalisme over heel wat veerkracht te beschikken. Kapitalistisch herstel gaat echter ten koste van andere delen van de wereld. En in een geglobaliseerde wereld zit nu juist daar de kneep. De economieën in de rijke westerse landen blijven steeds meer met hun producten zitten. Zo liep het Britse handelstekort in maart verder op tot 3,7 miljard euro. Niet voor niets zijn alle ogen gericht op China en een aantal andere landen in die regio. Daar vindt een geweldige concurrentieslag plaats om marktaandelen te vergroten. Tegelijkertijd proberen de verschillende kapitalistische blokken te overleven met - hoezo vrijhandel? - protectionistische maatregelen, die leiden tot allerlei grote en kleine handelsconflicten tussen de verschillende imperialistische staten en blokken onderling. Ieder is vooral gericht op het verdedigen van zijn eigen industrie en handel en beschuldigt de ander van handelen tegen de richtlijnen van de Wereldhandelsorganisatie (WHO). In 2001 vonden 348 anti-dumpingsonderzoeken plaats tegen 251 in 2000 en een gemiddelde van 232 tijdens de jaren negentig. Het aantal tijdelijke handelsbarrières dat werd opgeworpen verdubbelde (van 26 in 2000 tot 53 vorig jaar). Het is echt niet uit de lucht gegrepen als communisten beweren dat imperialisme oorlog betekent. Militair optreden is niets anders dan de voortzetting met wapens van de economische oorlogsvoering, die al ruimschoots plaatsvindt.